Wanneer is een beet of steek gevaarlijk?

1. Klopt het dat sommige mensen aantrekkelijker zijn voor insecten dan andere?

Daar is geen hard bewijs voor, maar artsen horen wel regelmatig dat de ene helft van een echtpaar zomers ‘lek’ geprikt wordt, terwijl de andere helft nergens last van heeft. Waarschijnlijk is de lichaamsgeur van sommige mensen voor insecten aantrekkelijker. Dat het bloed van sommige mensen lekkerder zou zijn, is onzin.

2. Waarom bijten insecten?

Je hebt insecten die steken en insecten die bijten. Stekende insecten, zoals wespen, bijen en hommels, doen dat uit zelfverdediging. Ze steken alleen als ze zich bedreigd voelen en spuiten dan ter afweer een beetje gif in de huid. Niet de steek, maar het gif zorgt voor een reactie in de vorm van pijn, roodheid, zwelling en jeuk. Wespen veroorzaken de meeste steken, met name tussen juli en september, als de natuurlijke voedselbronnen op raken en ze voedsel in de buurt van mensen opzoeken.

De meest voorkomende bijtende insecten zijn muggen, dazen (steekvliegen), vlooien en teken. Zij bijten om bloed op te zuigen, als voedsel of om zich voort te planten. Bijtende insecten spuiten een beetje speeksel met histamine in de huid van hun slachtoffer. Dat zorgt ervoor dat bloedvaten wijder gaan openstaan. Het lichaam reageert op dezelfde manier op een beet als op een steek. Bijtende insecten zijn weliswaar lastig, maar ze veroorzaken (in Nederland) geen medische problemen, behalve dan de teek, zie verder.Zodra de vreemde stoffen in de huid zijn opgeruimd, verdwijnen de klachten. In de meeste gevallen is dat binnen een week. Overigens kunnen sommige mieren of spinnen ook bijten, maar dat komt zelden voor. Als het toch gebeurt, geeft dat over het algemeen milde klachten. In Nederland leven geen giftige mieren of spinnen.
 

3. Hoe zit het met tropische insecten in Nederland?

Die zijn er nauwelijks. Heel soms neemt iemand van zijn vakantie in het buitenland bijvoorbeeld een mug of een spin mee. Maar omdat het hier voor hen te koud is om te overleven, veroorzaken die geen grote problemen. Het aantal teken daarentegen stijgt wel, en daarmee ook het aantal patiënten met de ziekte van Lyme. In 2017 liepen zo'n anderhalf miljoen mensen in Nederland een tekenbeet op. 91.000 mensen bezochten de huisarts met een beet. Daarvan bleken 27.000 van hen eerste verschijnselen van de ziekte van Lyme te hebben.

4. Reageert iedereen hetzelfde op een steek of beet?

Nee. De meest voorkomende klachten zijn pijn, roodheid, zwelling en jeuk. Bij de ene persoon zijn die klachten erger dan bij de andere. Soms is de reactie zo heftig dat er een blaasje of blaar op de plek van de beet of steek ontstaat. Het kan ook gebeuren dat het gestoken of gebeten lichaamsdeel enorm opzwelt. Artsen spreken dan van een ‘large local’, een heftige lokale reactie. Zo’n grote zwelling kan lastig zijn, maar is niet alarmerend. In het algemeen geldt: zolang de klachten zich beperken tot het gebied rondom de beet, is er geen reden tot zorg.

5. Wat kun je doen om de klachten te verlichten?

Na de beet of steek een koude, natte doek op de plek leggen, eventueel met wat azijn erop als het om een wespensteek gaat of met ammonia na een bijensteek. Crèmes met een plaatselijk verdovende werking of met een antihistaminicum verlichten de jeuk en de pijn. Er zijn pompjes op de markt waarmee je het gif na een steek uit de huid kan zuigen. Het gebruik daarvan heeft echter nauwelijks nut, omdat het insectengif zich razendsnel door het lichaam verspreidt.

Bij ernstige zwellings-, jeuk- of pijnklachten kan de huisarts een corticosteroïdenzalf, een antihistaminicum of een korte prednisonkuur voorschrijven. Een bult die wordt opengekrabd, kan gaan infecteren. In dat geval is soms een antibioticakuur nodig. Een grote lokale zwelling wordt nog weleens voor een infectie versleten, maar is het niet. Daar helpt antibiotica dan ook niet tegen.

6. Kan het kwaad als een angel van een wesp of bij blijft zitten?

Dat voelt oncomfortabel. Bovendien kan het gaan ontsteken. Verwijder de angel niet met een pincet, omdat bij het fijnknijpen meer gif kan vrijkomen. Beter is om de angel uit het wondje te wrijven of te krabben, bijvoorbeeld met je nagel of een bankpasje.

7. Wanneer is een beet of steek gevaarlijk?

Een teek kan de ziekte van Lyme overbrengen, een infectie veroorzaakt door de borreliabacterie. Een steek van een wesp, bij of hommel in de mond is gevaarlijk omdat zwelling daar mogelijk de luchtpijp afsluit. Ga daarmee dan ook altijd naar een arts. Een insectensteek kan verder een allergische reactie geven. Eén op de honderd Nederlanders heeft een wespenallergie. Elk jaar sterven vijf tot tien mensen daaraan.

Ook voor bijen- en hommelsteken kun je een allergie ontwikkelen, maar dat komt weinig voor omdat die insecten minder vaak steken.

8. Is zo’n allergie aangeboren?

Nee. Een wespenallergie kan zich pas ontwikkelen als iemand al een keer door een wesp is gestoken. Op dat moment worden er antistoffen in het lichaam aangemaakt. Bij elke volgende steek is er dan een kans van ongeveer 50 procent op een allergische reactie. Belangrijke signalen die op een allergische reactie wijzen, zijn rode uitslag, zwelling en jeuk over het hele lichaam, benauwdheid, lichtheid in het hoofd en braken. Zulke klachten treden meestal binnen 15 à 30 minuten na de steek op. In het ergste geval raakt een patiënt in shock, waarbij de bloeddruk gevaarlijk laag wordt, met het risico van overlijden.

Vermoed je een heftige allergische reactie, schakel dan zo snel mogelijk een arts in. Die kan adrenaline toedienen om de verschijnselen tegen te gaan. Mensen die weten dat ze een wespen-allergie hebben, kunnen uit voorzorg ook een apparaatje bij zich dragen waarmee ze zichzelf na een steek adrenaline kunnen inspuiten.

9. Wat zijn de ziekteverschijnselen van de ziekte van Lyme?

De meeste mensen met de ziekte van Lyme merken daar helemaal niets van. Als ze wel klachten ontwikkelen, gebeurt dat na drie dagen tot twee maanden. Er ontstaat dan vaak, maar niet altijd, een rode ring op de huid rondom de plaats van de beet, die steeds groter wordt. Soms hebben patiënten ook last van griepachtige verschijnselen zoals koorts, vermoeidheid, gewrichtspijn en hoofdpijn.

Over het algemeen is de ziekte te behandelen met een antibioticakuur. Lastiger wordt het als Lyme niet tijdig wordt ontdekt. Dat gebeurt nogal eens als er geen rode ring verschijnt of als mensen helemaal niet hebben gemerkt dat ze zijn gebeten. De klachten van Lyme zijn bovendien heel algemeen; ze kunnen ook bij andere ziektes horen. Dat maakt het lastig om de aandoening te herkennen.

Als Lyme onbehandeld blijft, kunnen er ernstiger problemen ontstaan zoals verlamming van de gezichtsspieren, heftige pijn in armen en benen, dubbelzien, krachtsverlies en gezwollen en pijnlijke gewrichten. Ook in zo’n later stadium is de infectie goed met antibiotica te bestrijden, maar de ontstane schade aan de gewrichten en het zenuwstelsel is soms blijvend.

De ziekte van Lyme kan niet van mens op mens worden overgedragen. Trouwens ook niet van huisdier op mens. Maar teken kunnen wel van dieren naar mensen overlopen. Met een aai of een knuffel is dat zo gebeurd. Vandaar dat het belangrijk is huisdieren die van de lente tot en met het najaar buiten komen, altijd te controleren op teken. Zelfs als ze behandeld zijn met een tekenwerend middel.

10. Wat te doen als je door een teek gebeten bent?

Geen paniek: in veel gevallen is een tekenbeet volkomen onschuldig. Zelfs als je door een besmette teek wordt gebeten (In Nederland is gemiddeld één op de vijf teken besmet met de borreliabacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken) betekent het nog niet dat je ook de ziekte van Lyme krijgt. De borreliabacterie houdt zich op in de darmen van de teek. Via zijn speeksel kan die in een mensenlichaam terechtkomen. Dat duurt echter even. Als je de teek binnen 24 uur verwijdert, is die kans slechts 1 of 2 procent.

Pak de teek zo dicht mogelijk bij de huid vast met een speciaal tekenpincet of gewoon een puntig pincet. Trek hem er voorzichtig, recht naar boven uit. Bewerk de teek vooraf niet met alcohol, nagellak of andere middelen. Van schrik kan hij zijn darminhoud ineens in de huid spuiten, waardoor er juist een infectie ontstaat.

Bij onder andere dierenwinkel, drogist en apotheek zijn hulpmiddelen zoals een tekenpincet te koop om een teek gemakkelijk in zijn geheel te verwijderen. Je kunt die ook gebruiken om teken bij huisdieren weg te halen. Maak een teek dood door er met je nagel of een hard voorwerp op te drukken tot je een klikgeluid hoort. Gooi een levende teek niet terug in de natuur of in de vuilnisbak, waar hij op zijn volgende slachtoffer kan wachten.

Na het verwijderen ontsmet je het achtergebleven wondje met jodium of alcohol. Noteer tot slot de datum en de plaats waarop je bent gebeten. Als er rond de beet een rode ring of vlek van meer dan vijf centimeter ontstaat of als je in de maanden na de beet last krijgt van griepachtige verschijnselen, is het verstandig om naar de huisarts te gaan. Bij twijfel altijd doen, want hoe eerder je erbij bent met Lyme, hoe beter.

11. Hoe voorkom je dat je door insecten wordt gebeten of gestoken?

• Gebruik liever geen geparfumeerde cosmetica, dat trekt insecten aan.
• Sla nooit naar insecten om ze te verjagen; daardoor zullen ze zich juist gaan verdedigen.
• Draag goed sluitende kleding, zodat de insecten niet in mouwen of broekspijpen kunnen kruipen.
• Ga in het donker niet dicht bij een lichtbron zitten, want insecten worden door licht aangetrokken.
• Hang een klamboe om je bed.
• Houd insecten op afstand door het dragen van witte kleding, door rook (van een citronellakaars of wierook) of door het insmeren van de huid (en eventueel het besprenkelen van beddengoed) met een insectenwerend middel dat DEET bevat. Middelen met het bestanddeel DEET zijn ook heel doeltreffend bij het op afstand houden van teken.
• Blijf als je het groen in gaat zoveel mogelijk op de paden. Teken verschuilen zich in struiken en hoog gras. Controleer bij thuiskomst altijd je lichaam en kleren op teken.

12. Kun je tegen een wespenallergie of tegen de ziekte van Lyme worden ingeënt?

Tegen de ziekte van Lyme niet. Mensen met een wespenallergie kunnen baat hebben bij immunotherapie (ook wel desensibilisatie genoemd). Dat is een behandeling waarbij patiënten ongevoelig (immuun) worden gemaakt voor wespengif door hun lichaam er langzaam aan te laten wennen. Een arts spuit met tussenpozen van enkele uren of dagen steeds oplopende hoeveelheden wespengif in de huid, net zolang tot de hoogst nodige dosis is bereikt. Vanaf dat moment is de patiënt beschermd tegen een volgende steek. Daarna zal hij gedurende drie tot vijf jaar elke zes weken opnieuw ingeënt moeten worden. Zolang duurt het namelijk om het lichaam blijvend ongevoelig te maken voor het gif. Van de mensen die de immunotherapie volledig afmaken, is 95 procent daarna voor altijd van zijn wespenallergie af.