Dit doet suiker met je brein

Zoet, zuur, bitter, zout en umami. Dat zijn de vijf smaken die we met onze smaakpapillen in de mond onderscheiden. Als je iets eet waar suiker in zit, geven de smaakpapillen een seintje aan de hersenen en ervaar je een zoete smaak.

De mens heeft een aangeboren voorkeur voor zoetigheid. Niet voor niets smaakt moedermelk zoet en gaan baby’s lachen als ze de eerste fruithapjes krijgen. Zoetigheid geeft een fijn gevoel. Daar komt bij dat er ook iets in ons brein gebeurt: de lekkere smaak van suiker activeert het beloningscentrum in de hersenen en dat zorgt voor de afgifte van de stof dopamine. Die dopamine speelt een grote rol bij het ervaren van genot, blijdschap en welzijn. Daardoor geeft ­suiker eten een extra prettig gevoel.

Brandstof voor de hersenen

Een verhoogde aanmaak van dopamine is niet het enige effect dat suiker heeft op de hersenen. Suiker wordt tijdens de spijsvertering omgezet in glucose – dé brandstof van het brein. Onze hersenen zijn enorme energieslurpers. Ze nemen slechts 2 procent van ons lichaam in beslag, maar verbruiken maar liefst 20 procent van alle benodigde energie. Dat komt doordat ze dag en nacht talloze functies vervullen. Nadenken, onthouden, leren, het aan­sturen van de spieren en het ­verwerken van prikkels die de zintuigen doorgeven: alles kost energie. Van al onze organen gebruiken de hersenen zelfs de meeste energie.

Voor de hersenen is glucose vrijwel de enige energiebron. Hierin zijn ze uniek. Andere delen van het lichaam kunnen de energie die ze nodig hebben ook halen uit vetten en eiwitten, maar voor de hersenen is dat lastig. Kortom: je brein heeft glucose hard nodig voor alle taken die uitgevoerd moeten worden.

Vaarwel suiker

Wat gebeurt er wanneer je rigoureus de suiker uit de voeding schrapt? Als je geen klontjes meer in de koffie doet, geen chocolade meer eet, snoep, jam, frisdrank, koek, gebak of toetjes laat staan: krijgen je hersenen dan nog de benodigde energie? Dat hoeft geen enkel probleem te zijn. Suiker is namelijk niet de enige bron van glucose. Ook volkoren graan­producten (zoals volkoren brood, volkoren pasta en zilvervliesrijst), aardappelen, peulvruchten, groenten en fruit leveren glucose. Het zetmeel en de fruitsuikers in deze producten worden tijdens de spijs­vertering – net als suiker – omgezet in glucose. Bovendien leveren ze gezonde voedings­stoffen zoals vezels, vitamines en ­mineralen. Dat doet suiker niet.

Geluksgevoel

Aangezien suiker ervoor zorgt dat dopamine wordt aangemaakt, wordt soms gedacht dat suiker verslavend is. Op zich niet zo’n vreemde gedachte, want drugs zoals heroïne en cocaïne verhogen óók de afgifte van dopamine. Maar daar houdt de vergelijking wel op. Terwijl je bij het afkicken van een alcohol-, tabak- of drugverslaving onthoudingsverschijnselen krijgt, is dit bij suiker niet het geval. Ook heb je niet steeds méér suiker nodig om hetzelfde fijne gevoel te ervaren. Neuropsycholoog prof. dr. Rob Markus van Maastricht University zegt hierover: "Drugs zijn giftige stoffen die blijvende veranderingen in de hersenen veroorzaken. De 'ontvangers' voor dopamine in de ­hersenen worden bij druggebruik minder gevoelig voor ­dopamine. Daardoor heb je steeds meer drugs nodig voor hetzelfde effect. Dat is bij suiker niet zo."

Overigens zorgt niet alleen suiker voor een hogere afgifte van dopamine. Er zijn veel meer plezierige activiteiten die kunnen zorgen voor extra dopamine en dus voor een groter geluksgevoel: een warme douche, een vrijpartij, eten in goed gezelschap. Markus: "Allemaal zaken die genot opleveren maar niet verslavend zijn."

Zoet, hartig of vet

Suiker is trouwens mínder onweerstaanbaar dan je zou denken, aldus Rob Markus. Producten die zowel hartig als vet zijn (zoals gefrituurde snacks, kaas en worst) zijn het moeilijkst om te laten staan, bleek onlangs uit een onderzoek dat hij deed onder bijna 1500 studenten. De proefkonijnen hadden net iets minder moeite om 'nee' te zeggen tegen voedingsmiddelen met een combinatie van zoet en vet (zoals gebak en chocolade). Slechts 5 procent had de meeste moeite om suikerrijke, nietvette voedingsmiddelen (zoals snoep en frisdrank) te laten staan.

Wat is er bekend over...

…suiker & depressies
Kun je met suiker een depressie behandelen? Daar is veel onderzoek naar gedaan. Suiker stimuleert in de hersenen de aanmaak van dopamine en indirect ook van serotonine, dat ook wel het gelukshormoon wordt genoemd. Dopamine en serotonine hebben een positief effect op onze stemming. De werking van antidepressiva berust zelfs op het verhogen van de hoeveelheid serotonine. Helaas heeft suiker slechts een klein effect op onze stemming. Neuropsycholoog en onderzoeker Rob Markus: "Je kunt met suiker absoluut geen depressies behandelen."

…suiker & dementie
Soms wordt suiker in verband gebracht met het ontstaan van dementie. Uit recent onderzoek van de Amerikaanse alzheimer-vereniging bleek dat het drinken van veel suikerrijk vruchtensap kan leiden tot een vroeg stadium van de ziekte van Alzheimer. Maar het is nog veel te vroeg voor conclusies, aldus Rob Markus: "De wetenschap moet zich daar nog eens goed over buigen, want er zijn geen gecontroleerde studies die een oorzakelijk verband aantonen."

…suiker & ADHD
Krijgen kinderen ADHD van suiker? Neuropsycholoog Rob Markus: "Ouders denken vaak dat er een relatie is tussen suiker eten en druk gedrag omdat kinderen na een feestje met veel snoep helemaal hyperactief kunnen zijn. Maar dat hóéft niet door het snoepen te komen. Alles op zo’n feestje kan kinderen druk maken. In vergelijkingsonderzoek van alle gecontroleerde studies op dit gebied is in ieder geval geen effect gevonden van suiker op het gedrag."