Botontkalking: broze en breekbare botten

Wat is botontkalking?

Botontkalking (medische term: osteoporose, letterlijk: 'poreus bot') is een aandoening waarbij je botten steeds brozer worden. Dit komt door de afname van mineralen waaruit je botten bestaan, met name kalk. De afbraak van botweefsel is op zich een natuurlijk proces. Je maakt normaal gesproken ook evenveel nieuw weefsel aan, waardoor je botten zich eens in de tien jaar helemaal vernieuwen. Tot je dertigste verloopt de toename van botweefsel sneller dan de afname ervan. Daarna blijft je zogenaamde botdichtheid een tijdje stabiel en neemt dan af onder invloed van verschillende factoren.

Bij vrouwen verandert de botdichtheid opeens snel na de overgang (menopauze). Door de afname van het hormoon oestrogeen breekt het lichaam botweefsel sneller af dan dat het nieuw weefsel aanmaakt. Mannen kunnen ook te maken krijgen met botontkalking. Bij hen verloopt de afbraak van botweefsel echter vaak veel trager en begint het proces later, meestal rond het 70e levensjaar.

Mensen met botontkalking lopen een grotere kans op botbreuken. Vaak breken zij op den duur hun pols of heup. Ook het inzakken van de ruggenwervels is een veelvoorkomend gevolg van osteoporose. Daardoor worden mensen kleiner en gaan ze krommer lopen. Vaak wordt gedacht dat broze botten gewoon een ouderdomsverschijnsel zijn, maar osteoporose is een aandoening op zich, waarbij veel verschillende factoren een rol spelen.

Botontkalking komt in Nederland veel voor, al weten veel mensen niet dat ze ermee te maken hebben totdat ze een bot breken. Geschat wordt dat zo'n 800.000 Nederlanders lijden aan osteoporose. Bij vrouwen komt het veel vaker voor dan bij mannen; in zo'n 80 procent van de gevallen is iemand met osteoporose een vrouw. Broze botten kunnen heel hinderlijk zijn en zelfs gevaarlijk, vooral bij behoorlijk oude mensen. Zo'n 20 procent van de ouderen die een heup breken, overlijdt aan de bijkomende gevolgen en eventuele complicaties. Botontkalking genezen is tot op heden niet mogelijk, maar er zijn wel manieren om het proces te voorkomen en vertragen, door het juiste dieet, voldoende lichaamsbeweging en eventueel medicatie.

Oorzaken van botontkalking

Botontkalking kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, zoals:

• hormonale veranderingen (overgang)
• te geringe inname of opname van calcium of vitamine D
• te grote uitscheiding van calcium
• te weinig lichaamsgewicht of snel afvallen
• erfelijke aanleg

Een ongezonde levensstijl, met bijvoorbeeld te weinig mineraalrijke voeding, te weinig lichaamsbeweging, teveel alcoholgebruik en roken kunnen botontkalking ook mede veroorzaken, net als bepaalde medicijnen of andere medische aandoeningen, zoals reuma en de ziekte van Crohn.

Symptomen botontkalking

Van botontkalking hoef je niet altijd veel te merken. Bij de meeste mensen wordt pas duidelijk dat hiervan sprake is als ze een bot breken. Als de botten erg verzwakt zijn, kan dit al door kleine bewegingen gebeuren. Of bij alledaagse activiteiten, zoals niezen. Als ruggenwervels verzakken door osteoporose, kan dit ook tot pijnklachten leiden. Schade aan de ruggenwervels zie je ook vaak aan een kromme lichaamshouding.

Hoe wordt de diagnose botontkalking gesteld?

De diagnose van botontkalking kan niet altijd zo makkelijk gesteld worden. De meest voorkomende manier om osteoporose vast te stellen is met en zogenaamde DEXA-meting. Dit is een radiografische techniek, waarbij de dichtheid van je botten wordt gemeten met behulp van röntgenstralen. Dit is een vrij eenvoudig en pijnloos onderzoek waarvoor je naar het ziekenhuis moet. Deze methode kan alleen toegepast worden als je botdichtheid al met een derde afgenomen is. Blijkt dat je inderdaad te maken hebt met botontkalking, dan kan de arts nog bloedonderzoek of urineonderzoek doen om na te gaan wat de oorzaak van de aandoening is.

Risicofactoren/-groepen

Enkele risicofactoren die de kans op botontkalking vergroten, zijn:

• onvoldoende lichaamsbeweging
• overmatig alcoholgebruik
• roken
• voeding met te weinig calcium en vitamine D
• langdurig gebruik van bepaalde medicijnen, zoals corticosteroïden
• drastische diëten of eetstoornissen waardoor je snel veel afvalt

Vrouwen zijn de belangrijkste risicogroep voor het ontwikkelen van osteoporose. Zij hebben aanvankelijk al een lagere botdichtheid dan mannen. Na de overgang verandert hun hormoonhuishouding op zo'n manier dat hun botdichtheid vervolgens extra snel afneemt. Vrouwen die voor hun 45e in de overgang komen, lopen extra kans op botontkalking.

Bij alle oudere mensen neemt de botdichtheid langzaam af. Zij vormen dus ook een risicogroep voor osteoporose.

Mensen die bepaalde schildklierafwijking hebben kunnen ook een groter risico hebben op de ziekte, net als mensen die een eetstoornis hebben (gehad) en mensen met bepaalde chronische aandoeningen zoals reuma en de ziekte van Crohn.

Bij sommige mensen is er een erfelijke aanleg voor botontkalking. Sowieso komt de aandoening vaker voor bij mensen met een blanke of gele huid dan bij mensen met een donkere huid.

Behandeling van botontkalking

Botontkalking kan op dit moment niet worden genezen. Maar er zijn wel manieren om het proces te voorkomen of te vertragen. Hoe eerder je hiermee begint, hoe beter. De drie belangrijkste manieren om ontwikkeling van deze aandoening te voorkomen of vertragen zijn:

• Voldoende bewegen; elke week minimaal 2,5 uur. Activiteiten waarbij zwaartekracht een rol speelt, zoals wandelen of andere sporten waarbij je loopt, hebben een groter positief effect op je botdichtheid dan bijvoorbeeld zwemmen of fietsen.
• Gezond eten; zorg dat je voldoende calcium binnenkrijgt, door melkproducten, groenten of noten te eten. Voeding met vitamine K en magnesium zou ook bevorderlijk zijn voor het behouden van een hoge botdichtheid. Te veel zout eten is juist af te raden, omdat dit ervoor zorgt dat je lichaam sneller calcium en vitamine D afvoert via je urine.
• Voldoende vitamine D aanmaken; dit kan door blootstelling aan zonlicht of door het innemen van supplementen

In bijzondere gevallen kan de arts ervoor kiezen om medicatie voor te schrijven die je botontkalking kan vertragen, zoals bisfosfonaten, denosumab, strontiumranelaat of SERMs. Dit zijn allemaal niet-hormonale medicijnen. Hormonale middelen tegen botontkalking zijn onder andere oestrogenen (bij vrouwen), bijschildklierhormonen of testoreron (bij mannen).

Prognose

Het verloop van botontkalking verschilt per persoon. Tussen vrouwen en mannen is er bijvoorbeeld al een groot verschil. Bij vrouwen begint het proces vaak eerder (na de menopauze) en verloopt het sneller dan bij mannen. Als vrouwen 75 zijn, is hun botdichtheid vaak al met de helft verminderd. De helft van de vrouwen op deze leeftijd heeft daardoor al eens te maken gehad met een botbreuk. Sowieso is osteoporose de belangrijkste oorzaak van botbreuken bij mensen boven de 65. Bij senioren kunnen deze leiden tot ernstige beperkingen van de levenskwaliteit, omdat hun lichaam niet meer goed herstelt. Zo'n 20 procent van de ouderen komt er zelfs uiteindelijk door te overlijden. De juiste voeding, lichaamsbeweging en eventueel medicatie kunnen de kans op botbreuken helpen verkleinen. Hoe eerder je hiermee begint, hoe beter.