Gezond Gesprek met nefroloog Marc ten Dam
Weet je wat de nieren precies voor je doen? Misschien denk je aan het verwijderen van afvalstoffen, en aan het maken van urine. Maar de nieren doen nog veel meer goede dingen voor je gezondheid. Nefroloog Marc ten Dam van het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen legt het uit. Hij vertelt ook wat er gebeurt als de nieren minder goed gaan werken: van (streng) dieet tot medicijnen, dialyse en transplantatie. Na het luisteren van deze podcast ga je je nieren meer waarderen, en wil je beter voor ze zorgen. Gegarandeerd!
2 miljoen kleine filtertjes
Marc ten Dam werkt als nierspecialist in het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen. Hij begeleidt er onder andere mensen die (vaak jarenlang) aan de dialyse moeten. Daarnaast werkt hij twee dagen in de week bij Nefrovisie, een organisatie die de kwaliteit van de zorg voor nierpatiënten in Nederland wil verbeteren. Hij vertelt over de nieren: "Deze bestaan uit heel veel kleine filtertjes, wel een miljoen filtertjes per nier. Door die filtertjes stroomt ons bloed. Daaruit worden de afvalstoffen gefilterd. Die kunnen dan met de urine ons lichaam verlaten." Een van die afvalstoffen is bijvoorbeeld ureum, een stof die bij de afbraak van eiwitten ontstaat. De tweede belangrijke functie van de nieren is dat ze de vochtbalans en de mineralenbalans in je lichaam regelen. Ze zorgen dat er precies voldoende natrium, kalium en andere minderalen in het lichaam aanwezig zijn, en ook precies voldoende vocht. Eet je een heel zoute maaltijd, dan zullen je nieren ervoor zorgen dat het overtollig zout ook wordt uitgescheiden. Is het een heel warme dag, dan regelen de nieren dat je urine wat meer geconcentreerd wordt, zodat je niet uitdroogt. Die balans bewaken is een heel belangrijke functie voor je lichaam, en dan met name voor de bloeddruk.
Je nieren maken doping
En de nieren doen nog meer goeds voor ons. Ten Dam: "De nieren zorgen ook voor de juiste zuurbasebalans. Verder maken ze erythropoetine aan, afgekort tot EPO. Het is een hormoon dat ervoor zorgt dat er rode bloedlichaampjes worden aangemaakt, en dat je lichaam beter van zuurstof wordt voorzien. EPO staat bekend omdat wielrenners dit extra gebruiken als doping, maar het is dus een stof die iedereen in de nieren aanmaakt. De nieren zorgen verder nog voor de activatie van vitamine D." Al met al vervullen de nieren dus heel veel functies in je lichaam. Je zou verwachten dat je het direct merkt als je nieren minder gaan werken, maar dat is niet zo…
Nierschade merk je vaak niet
Omdat je twee nieren hebt, met samen wel twee miljoen filtertjes, hebben de nieren veel reservecapaciteit. Ze kunnen lang blijven doorwerken, ook als de nieren beschadigd raken. Ten Dam: "Ik krijg soms patiënten die nog maar twintig of dertig procent van hun nierfunctie over hebben, en dan pas klachten krijgen. De meest genoemde klachten zijn vermoeidheid, jeuk, kouwelijkheid of een slechter geheugen. Het zijn best vage klachten, die zeker bij oudere patiënten niet direct doen denken aan een nierprobleem." Er zijn mensen die een verhoogd risico hebben op nierschade. Dat zijn mensen met hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, diabetes en/of ouderen. Ten Dam: "Bij deze doelgroepen is het goed om regelmatig de nierfunctie te bepalen, bijvoorbeeld een keer per jaar. Dat kan de huisarts doen, via een eenvoudige bloed- en urinetest. Helaas worden niet alle risicogroepen elk jaar gescreend, en helaas zijn er ook mensen die niet binnen de risicogroepen vallen, maar die toch nierschade oplopen. Er gaan stemmen op om nierschade standaard te screenen voor de bevolking, maar daar zijn we nog niet uit. Feit is wel: hoe eerder je de nierschade ontdekt, hoe beter die kan worden behandeld."
De bloeddruk is cruciaal
Voor het goed functioneren van de nieren moet er voortdurend bloed door de filtertjes kunnen stromen. Problemen met de bloedvaten, of een hoge bloeddruk, verhogen daarom het risico op nierschade. Ten Dam: "Als nierschade is ontdekt, zullen we er daarom altijd voor zorgen dat de bloeddruk goed wordt geregeld. Verder is het belangrijk om gezond te leven: veel bewegen, niet roken en gezond eten. Niet teveel zout, en ook niet teveel eiwitten, om zo de nieren te ontlasten."
En wat als de nieren het niet meer doen?
Als de nierschade te ver gevorderd is, of als er een acuut probleem is met de nieren, dan kan het zijn dat de nieren nauwelijks meer functioneren. Ten Dam: "Dan zijn er drie opties. De eerste is transplantatie, van een levende of een overleden donor. De tweede is dialyse, een behandeling waarbij de nierfunctie een beetje kan worden opgekrikt. En de derde optie is: niet behandelen. Een operatie of dialyse zijn allebei zeer ingrijpende behandelingen. Er zijn bijwerkingen en er is kans op complicaties. Steeds vaker gaan we met patiënten het gesprek aan: is dat het waard? Het komt steeds vaker voor dat - met name oudere patiënten - ervan af zien."
Dialyse is heel pittig
Een dialysebehandeling is zwaar, vertelt Ten Dam. "Er komt een pittig dieet bij kijken. In elk geval is dat zoutbeperkt, maar er is ook aandacht voor andere mineralen nodig en vaak is er ook nog een vochtbeperking nodig. Patiënten mogen dus heel veel lekkere dingen niet meer eten en drinken, maar moeten aan de andere kant ook opletten dat ze niet ondervoed raken. Er is dialyse via het bloed, dat wordt hemodialyse genoemd. Daarvoor gaat men vaak drie keer per week een ochtend of een middag naar het ziekenhuis. Daar komt nog de reistijd bij, plus dat de meeste mensen wel even moeten bijkomen na de dialyse: het is al met al een parttime baan. En dan moet je bedenken dat je met zo’n intensieve behandeling de nierfunctie slechts kunt opkrikken van tien naar twintig procent." Hemodialyse kan ook thuis, voor wie daartoe in staat is. Er is ook dialyse mogelijk via het buikvlies, een behandeling die ook thuis plaats kan vinden. Ten Dam: "De ontwikkelingen van thuisdialyse gaan snel. Fabrikanten ontwikkelen steeds kleinere apparaten, die gemakkelijker in het gebruik zijn."
Een nier cadeau
Gezien de nadelen van dialyseren geeft Ten Dam de voorkeur aan transplantatie, wanneer mensen daarvoor geschikt zijn. "Omdat een mens twee nieren heeft, met veel capaciteit, kan men in principe een nier doneren. Dat kan voor een familielid bijvoorbeeld, maar ik ken ook mensen die een nier doneren voor een volslagen onbekende. Ik heb altijd veel respect voor zo’n altruïstische daad. In Nederland zijn er tot nu toe 12.000 mensen die een niertransplantatie hebben ondergaan. Ook dit is echter geen wondermiddel: om het afstoten van de nier tegen te gaan, moeten blijvend zware afweerremmende medicijnen worden gebruikt. Die medicijnen hebben veel bijwerkingen, en door de verminderde afweer heb je veel kans op infecties. Een donornier gaat bovendien niet eindeloos mee. Maar al met al valt dit toch te verkiezen boven dialysebehandelingen, omdat je met een donornier veel meer je eigen leven terugkrijgt. Gemiddeld staan mensen in Nederland twee tot drie jaar op de wachtlijst."
Zorg goed voor je nieren!
Wie het verhaal van Ten Dam hoort, beseft hoe belangrijk de nieren zijn voor een goede gezondheid. Zorg er daarom goed voor! De vijf beste maatregelen volgens Ten Dam zijn: niet roken, gezond eten met niet teveel zout en eiwitten, de bloeddruk regelmatig checken, veel bewegen en de nierfunctie laten controleren als je een verhoogd risico hebt. Zo heb je de meeste kans dat die miljoenen slimme filtertjes jou je hele leven van dienst zullen zijn.
De podcast 'Goed zorgen voor je nieren' is hieronder te beluisteren.
