Nieuw vaccin voor 60-plussers

Waarom krijgen we een vaccin tegen pneumokokken?

Iedereen draagt pneumokokkenbacteriën bij zich, ziekmakers die in je neus-keelholte zitten als gevolg van hoesten, niezen, zoenen, handen schudden of besmette voorwerpen aanraken, zoals deurklinken en toetsenborden. Meestal houden ze zich gedeisd, en dat is maar goed ook, want ze kunnen verwoestend uithalen. Als ze in de bloedbaan terechtkomen, kunnen ze een zogeheten invasieve pneumokokkenziekte (IPD) veroorzaken, zoals bloedvergiftiging of hersenvliesontsteking. Invasief houdt in dat de bacteriën in het zenuwstelsel of de bloedbaan terecht kunnen komen. Mensen met IPD moeten naar het ziekenhuis, en 1 op de 4 à 5 komt op de intensive care terecht. Longontsteking door de pneumokokkenbacterie komt bij 60-plussers vaak voor. Deze patiënten moeten ook nogal eens naar het ziekenhuis, maar niet zo vaak als mensen met IPD. De Gezondheidsraad vindt het zinvol om alle 60-plussers tegen pneumokokken te vaccineren. De Gezondheidsraad is een onafhankelijk wetenschappelijk orgaan dat regering en parlement adviseert over gezondheidsvraagstukken. Staatssecretaris Blokhuis van Volksgezondheid heeft het advies overgenomen: de pneumokokkenprik wordt dit najaar gratis aangeboden aan mensen van 60, 65, 70 en 75 jaar. Je kunt hem eens in de vijf jaar halen.

Waarom is deze prik alleen voor 60- tot 75-jarigen?

Onderzoek laat zien dat de kans op pneumokokkenziekte fors toeneemt vanaf het 65ste jaar. Toch begint vaccinatie al vanaf 60 jaar. Waarom? “Omdat het vergrote risico dan al begint”, legt prof. Gerhard Zielhuis uit, voorzitter van de Commissie Vaccinaties van de Gezondheidsraad. Prikken herhalen is nodig omdat het vaccin na vijf jaar is uitgewerkt. Ook als je eerder pneumokokkenziekte hebt gehad, is het zinvol om je te laten vaccineren. Er zijn meer dan 90 pneumokokkentypen, dus er is een kans dat je opnieuw ziek wordt van een ander type. En waarom krijgen 80-jarigen geen inenting? “Omdat er geen bewijs is dat het bij 80-plussers werkt”, aldus Zielhuis.

Hoeveel mensen worden ziek door de pneumokok?

“Het aantal 65-plussers dat met longontsteking door pneumokokken in het ziekenhuis terechtkomt, schatten we op 2600 tot 5600 per jaar”, zegt prof. Zielhuis. “We weten het niet precies, omdat lang niet altijd wordt bijgehouden door welke oorzaak een longontsteking is ontstaan. Dat kan de pneumokokbacterie zijn, maar bijvoorbeeld ook een andere bacterie of een virusinfectie. Het aantal 60-plussers met IPD schatten we op 1800. We denken dat ongeveer 15 procent van alle ziekenhuispatiënten met pneumokokkenziekte overlijdt.” Omgerekend zijn dat minimaal 660 mensen per jaar.

Hoe goed werkt het vaccin?

Uit de drie vaccins tegen pneumokokkenziekte koos staatssecretaris Blokhuis op advies van de Gezondheidsraad PPV23. Dat vaccin beschermt tegen 23 pneumokokkentypen die veel voorkomen. Zielhuis: “Als de helft van de mensen zich laat vaccineren, verwachten we dat PPV23 minstens 36 sterfgevallen zal voorkomen, 173 gevallen van invasieve pneumokokkenziekte en 137 ziekenhuisopnames voor pneumokokkenlongontsteking.” Het vaccin redt dus levens en voorkomt ernstige ziekten, maar voor de gehele groep 60-plussers – zo’n 4,5 miljoen – is het effect bescheiden. De Gezondheidsraad in zijn advies: “Volledige bescherming biedt vaccinatie tegen pneumokokken geenszins.” De vaccinatie beschermt tegen de 23 pneumokokkentypen die in het vaccin zitten. Maar, zegt de Gezondheidsraad, ook die bescherming is verre van optimaal.

Waarom dan toch deze prik?

Het vaccin is echt belangrijk, volgens Zielhuis. “Je afweer verslechtert met de leeftijd. Hoe ouder je bent, hoe hoger het risico dat je aan pneumokokkenziekte overlijdt. Met deze vaccinatie kunnen we dat voor een aantal mensen voorkomen. Bedenk bovendien dat patiënten die pneumokokkenziekte hebben overleefd, nog jarenlang een verhoogd risico hebben om vroegtijdig te overlijden.” PPV23 wordt al jarenlang gegeven aan zogeheten ‘hoogrisicogroepen’: mensen die een ernstig verstoorde afweer hebben en daardoor een hoger risico lopen om pneumokokkenziekte op te lopen. Jaarlijks gaat het om ongeveer 42.000 patiënten van alle leeftijden. Daar is nu een nieuwe groep bijgekomen - mensen die coronaziekte COVID-19 hebben doorgemaakt en daardoor longschade hebben opgelopen. Zij krijgen de prik ook.

Wat zijn de nadelen?

Het vaccin heeft bijwerkingen zoals hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid. Maar die duren maar een paar dagen. Er is geen medische reden om iemand vaccinatie af te raden, tenzij hij in het verleden een ernstige allergische reactie heeft gehad op een pneumokokkenvaccinatie. Maar dat komt weinig voor, volgens Zielhuis.

Wanneer krijgen we die prik?

Waarschijnlijk wordt de pneumokokkenprik tegelijk met de griepprik gegeven door de huisarts. Is dat wel verstandig? In 2019 kwam bijna de helft van de 60-plussers de griepprik niet halen. “Ik kan me voorstellen dat het juist andersom werkt”, reageert Zielhuis. “Omdat mensen worden opgeroepen voor beide vaccinaties, zullen ook meer mensen de griepprik nemen.”