Hoogleraar Edith Feskens: "Die extremen hoeven echt niet"
De afgelopen jaren is er veel gewerkt aan gedegen eetadviezen bij diabetes. Bij het voorkomen en genezen van diabetes gaat het namelijk niet om het weglaten van één of twee voedingsmiddelen of van enkel koolhydraten, maar om een gezond eetpatroon dat bij de patiënt past. Dat is terug te zien in de recent aanbevolen zes voedingspatronen voor diabetespatiënten: koolhydraatbeperkt, vetbeperkt, mediterraans, vegetarisch-veganistisch, DASH en de Schijf van Vijf. Edith Feskens, Hoogleraar Global Nutrition bij Wageningen University & Research neemt de eetpatronen door.
"Alle genoemde voedingspatronen zijn goed, dus zoek als patiënt - eventueel samen met je diabetesverpleegkundige of diëtist - uit welk eetpatroon het beste bij jou past. De hoop is dat zorgprofessionals door deze eetadviezen minder tegenover elkaar komen te staan. Want er is geen absolute waarheid over wel of geen brood eten. Wat bij de patiënt past, dat is belangrijk. Daarmee kan een diabetespatiënt ook rustig bij zijn of haar persoonlijke keuze blijven. Een ander voordeel van de keuze uit deze eetpatronen, is dat de diëtist minder een opgeheven vinger hoeft te hebben en altijd koolhydraten of vet moet verbieden."
Karakteristieken patiënt
"De keuze voor een voedingspatroon moet daarbij gebaseerd zijn op de karakteristieken van de diabetespatiënt. Gaat het vooral om een te hoge bloeddruk? Of om verhoogd cholesterol? Wat is zijn of haar gewicht? Wat is de gezinssituatie? Wie doet er de boodschappen? Binnenkort komt er een routekaart als hulp om een persoonlijk advies vast te stellen. Plus dat er advies komt over de gedragstechnieken die zorgprofessionals en diëtisten kunnen inzetten om mensen met diabetes te helpen bij het volhouden van het voedingspatroon."
Zes voedingspatronen bij diabetes
"Door goed te luisteren naar wat er in het veld en onder patiënten speelt zijn we uitgekomen op deze zes voedingspatronen. Uit een enquête van twee jaar geleden kwam al naar voren dat veel mensen met diabetes worstelen met het koolhydraatvraagstuk en dat er veel interesse is voor een vegetarisch of veganistisch eetadvies."
Koolhydraatbeperkt
"Bij het koolhydraatbeperkte voedingspatroon is het de bedoeling dat je als diabetespatiënt maximaal 40 procent van je dagelijkse energie uit koolhydraten haalt. Uit ons onderzoek blijkt dat er niet een optimale hoeveelheid koolhydraten is. Het gaat er vooral om waar je ze uithaalt. Bij een koolhydraatbeperkt dieet moet je niet je koolhydraten uit geraffineerde producten halen, zoals uit frisdrank. Maar je kunt ze prima halen uit volkorenbrood. Er is nog geen langetermijnonderzoek naar de positieve effecten bij een voedingspatroon met zo weinig mogelijk koolhydraten. Ook zien we dat mensen het niet zo makkelijk volhouden om weinig koolhydraten te eten. Het kan, als iemand heel gemotiveerd is. Maar dan moet je goed letten op genoeg voedingsvezels, vitaminen en mineralen uit andere producten."
Vetbeperkt
"Het vetbeperkte dieet is heel lang hèt dieet geweest voor diabetespatiënten. De richtlijn adviseert nu een vetbeperkt voedingspatroon waarbij minder dan 30 procent van de energie uit vet wordt gehaald. Gewichtsverlies is belangrijk, maar daar spelen niet alleen vetten een rol in. Als je vet vervangt door suikers, ben je net zo ver van huis. Bij dit dieet moet er dus goed op gelet worden wat je er als diabetespatiënt naast eet. De verzadigde vetten moeten worden vervangen door eiwitrijke en vezelrijke producten. Daarom spreken we van patronen en niet van diëten."
Mediterraans
"Het aardige van het mediterrane voedingspatroon is dat er veel aanwijzingen uit goede studies zijn dat het patroon het risico op hart- en vaatziekten en op diabetes (type 2) beperkt. Het is echt een gezond voedingspatroon en heeft een gunstig effect op de bloedsuikerspiegel. Het enige niet zo gezonde is de rode wijn die wordt aanbevolen. Met pizza’s en pasta’s moet je uitkijken niet voor de bewerkte versie te kiezen, maar voor de volkoren variant. Er zit weinig rood vlees in dit dieet, dat is positief. Verder is olijfolie een leuk component, maar dat moet mensen niet afschrikken, want olijfolie kan wat duurder zijn. Voor wie daar moeite mee heeft: zonnebloemolie is ook prima."
Vega –vegan
"Onder diabetespatiënten is ook veel nieuwsgierigheid naar een vegetarisch en veganistisch eetpatroon. Met een vegetarisch eetpatroon is niks mis. Veel mensen die hiervoor kiezen, letten al goed op wat ze eten en of dit gezond is. Veel groenten, peulvruchten: prima. Een veganistisch dieet is iets lastiger. Veganisten moeten wel B12 bijslikken."
DASH
"Het DASH-voedingspatroon (Dietary Approaches to Stop Hypertension) is vooral in Amerika populair. Jammer, want het is een goed voedingspatroon. Het komt denk ik door de onbekende, wat gekke naam. Maar er zijn uitstekende studies gedaan, waaruit is gebleken dat DASH bloeddrukverlagend werkt. Want bij DASH eet je niet te zout en eet je juist meer producten met kalium, calcium en magnesium, die de bloeddruk verlagen. Dat betekent groente en fruit, aardappels, volkoren granen, vis, noten en magere zuivel en een beperkte hoeveelheid vlees. Het lijkt flink op de Schijf van Vijf. Net wat minder op het mediterrane patroon, daar zit geen zuivel in."
Schijf van Vijf
Waarom staat de Schijf van Vijf ook als voedingspatroon vermeld? "De Schijf van Vijf is nooit als voedingspatroon getest op de gehele bevolking of specifiek op diabetespatiënten. Maar de onderdelen ervan zijn wel gebaseerd op de beste onderzoeken. Ook lijkt het zoveel op voedingspatronen die wel getest zijn, dat het afdoende is. Daarbij is de schijf gebaseerd op het Nederlandse eetpatroon. Wat eten we veel? En wat is dan daarvoor het advies? Op deze manier sluit de schijf vaak goed aan bij het eetpatroon van een Nederlands gezin. Er zitten geen extremen in, het schrikt niet af. En er zijn goede voorlichtingsmiddelen over. Allemaal redenen om met de Schijf van Vijf in zee te gaan. Voor diabetespatiënten is de schijf goed, omdat er in staat vlees te beperken en water, thee en koffie te drinken in plaats van suikerhoudende dranken. Ook kan wat zuivel geen kwaad voor diabetici. En de ongezouten noten zijn een mooie toevoeging, er zijn aanwijzingen dat een handje per dag beschermt tegen diabetes."
"Al met al lijken de voedingspatronen redelijk op elkaar", zegt Feskens. "Meer plantaardig eten, geen verkeerde suikers. En die extremen hoeven echt niet. Dat is prettig om te weten. Met deze zes patronen kun je als diabetespatiënt goed uit de voeten, eventeel met behulp van je diabetesverpleegkundige of diëtist. Er zijn zoveel goede opties."
Overgewicht en diabetes type 2 zijn dé grootste gezondheidsproblemen van onze maatschappij. We gingen in de podcast Gezond Gesprek de dialoog aan met professor Hanno Pijl, diabetoloog in het Leids Universitair Medisch Centrum die van mening is dat de oplossing zeker niet ligt in pillen of insuline spuiten. Je luistert de podcast hieronder.
