Somber zijn is geen normaal onderdeel van ouder worden
Depressies komen veel voor, ook bij senioren. Maar omdat een depressie bij ouderen vaak niet herkend wordt, krijgen ze lang niet altijd de juiste behandeling. Dat kan fatale gevolgen hebben. Hoe ziet een depressie later in het leven eruit? Waarom is het zo belangrijk om deze aan te pakken? Een interview met ouderenpsychiater Caroline Sonnenberg.
Volgens cijfers van MIND kampt 15 tot 20 procent van de senioren met een lichte vorm van depressie en 2 tot 3 procent met een ernstige depressie. Jaarlijks stappen circa 1500 mensen uit het leven als gevolg van depressieve klachten. Een derde daarvan is 60-plus. Op welke leeftijd komen depressies vaker voor?
Twee piek-leeftijden
"Er zijn twee pieken bij senioren. De eerste doet zich voor als mensen met pensioen gaan. Het werk valt weg, de kinderen gaan uit huis en je gaat veel meer tijd met je partner spenderen. Dat kan best tegenvallen. In deze fase moet je je leven opnieuw inrichten."
"De volgende piek zien we boven de 75 jaar, als er veel lichamelijke problemen ontstaan. Langdurig lichamelijke klachten hebben is een risicofactor voor depressie, met name als ze gepaard gaan met veel beperkingen. Bijvoorbeeld hevige gewrichtspijn door artrose of botontkalking, wat ervoor zorgt dat je moeilijker gaat lopen, niet meer zelf boodschappen kan doen: kortom, allerlei activiteiten niet meer kunt uitvoeren. Dat zorgt er waarschijnlijk voor dat 75-plussers depressief kunnen raken", zegt Caroline Sonnenberg.
Welke klachten hebben depressieve senioren?
Bij ouderen wordt een depressie vaak niet herkend. Sonnenberg: "Soms uit een depressie zich bij ouderen vooral in lichamelijke klachten. Ze voelen zich niet zo lekker of zijn een beetje misselijk bij het opstaan. Ze slapen slecht, maar wijten dat zelf aan hun zere benen." De huisarts of de familie vermoedt eerder dementie of parkinson. Of ze denken dat de klachten een lichamelijke oorzaak hebben, want ouderen mankeren nog wel eens wat.
"Sommige ouderen geven bovendien niet aan dat ze zich somber voelen. Zeker hele oude mensen hebben nooit geleerd om over hun gevoelens te praten, ze weten er eigenlijk de juiste woorden niet voor. Ze klagen eerder over een onrustig gevoel, spanning of zenuwachtigheid dan over somberheid. Dan krijgen ze wel eens kalmeringsmiddelen voorgeschreven waar ze alleen maar somberder van worden."
Ouderen zijn niet per definitie ongelukkig
Een misvatting van de jongere generatie is dat ouderen per definitie ongelukkiger zijn, omdat ze weinig meer ondernemen en hun vrienden en familie uitsterven. "Bij ouderen die zeggen dat ze het leven niet meer zo leuk vinden, denk je misschien 'dat is nogal logisch als je 80 bent'. Maar dat is het niet! Uit onderzoek blijkt dat 85 procent van de ouderen heel tevreden is met hun leven. Zelfs als ze allerlei kwalen hebben en als er mensen zijn weggevallen. Ze zijn er langzaam naartoe gegroeid dat ze minder energie hebben en kunnen dat best accepteren. Als jongere kun je je daar misschien niets bij voorstellen, maar het hoort echt niet bij de leeftijd dat iemand ongelukkig is", waarschuwt Sonnenberg.
Meer depressies in verpleeghuizen
"In verpleeghuizen komt depressie veel vaker voor dan bij mensen die thuis wonen, maar daar uit het zich nogal eens in gedragsproblemen. Bewoners willen bijvoorbeeld niets, zijn knorrig en klagen alleen maar. Iemand lijkt misschien een oude zuurpruim, maar een deel is echt depressief. De familie komt steeds minder langs omdat een bezoekje aan oma niet leuk meer is, terwijl zij een depressie heeft die goed te behandelen zou zijn."
"Het is belangrijk om mensen die naar een verpleegtehuis gaan langere tijd te volgen. In het begin vinden de meesten het daar namelijk verschrikkelijk, maar na een maand of vier zijn ze gewend en blijkt het best prettig: de veiligheid, structuur, dingen niet meer hoeven doen die je eigenlijk niet meer kon. In de regel is het een kwestie van wennen, maar die ene groep waarbij de klachten blijven bestaan, daar moet je echt wat mee doen", zegt Caroline Sonnenberg.
Risico onbehandelde depressie
Een depressie kan fatale gevolgen hebben, zeker als deze niet behandeld wordt. Het aantal mannen dat sterft ten gevolge van een depressie is groter dan het aantal vrouwen. "Mannen komen niet zo makkelijk met hun emoties voor de dag. Ze huilen niet, maar ze zijn boos, willen niets of hebben vooral lichamelijke klachten. Soms hebben ze zelf helemaal niet door dat ze een depressie hebben. Ze herkennen zich niet in dat beeld, of denken dat ze heus niet op hun 80e voor het eerst een depressie kunnen krijgen. Ze weten alleen maar dat ze helemaal vastzitten en geen idee hebben hoe ze verder moeten. En dat kan lange tijd voortduren. Dit is heel gevaarlijk, want soms stappen ze dan maar uit het leven. Juist bij de groep van oudere mannen komt dat voor. Mannen doen vaker een geslaagde zelfmoordpoging dan vrouwen: ze kiezen eerder voor een gewelddadige middelen als wapens of verhanging, en dat lukt meestal. Vrouwen slikken eerder pillen, dat werkt bijna nooit."
"Het percentage mensen dat uit het leven stapt is klein, misschien 1 procent van die hele grote groep met depressieve klachten. Maar elke persoon is er een te veel. Vooral omdat het zo goed te behandelen is. Juist de groep van oudere mensen die nooit eerder een depressie heeft doorgemaakt, knapt gewoonlijk prima op. Hoe ernstig hun depressie ook is, dat maakt eigenlijk niet uit. Als je nooit eerder depressief geweest bent, zijn je vooruitzichten heel goed", aldus Sonnenberg.
Een depressie is geen schande
"Depressies komen heel vaak voor. Het is geen schande: het kan iedereen overkomen. Het zit een beetje in onze natuur. Soms heeft het een functie, net zoals je je terugtrekt als je griep hebt. Soms moet je nu eenmaal stilstaan en nadenken over een probleem in je leven. Wordt het je te veel en kom je er niet meer uit, dan is het verstandig om er iets aan te doen. En dat kan ook heel goed. Tenzij er onderliggende problemen spelen, is een depressie op zich heel goed te behandelen. Het kan lang duren, maar je knapt echt altijd op."
Dr. Caroline Sonnenberg is psychiater bij GGZ inGeest. Ze promoveerde aan de Vrije Universiteit Amsterdam op haar onderzoek naar sekseverschillen en medicatiegebruik bij depressieve ouderen.
Sonnenberg was een van de sprekers op het congres Gender & Gezondheid van WOMEN Inc. WOMEN Inc. wil dat het voor je kansen niet uitmaakt of je als jongen of meisje wordt geboren. Dat maakt nu nog wel uit. Eén van de thema’s waar WOMEN Inc. op focust is gezondheidszorg. Omdat de gezondheidszorg grotendeels is gebaseerd op het mannenlichaam, leven vrouwen in slechtere gezondheid dan mannen. Dit staat effectieve zorg in de weg en bedreigt zelfs levens. WOMEN Inc. streeft daarom naar een gendersensitieve gezondheidszorg, waarbij er meer erkenning komt voor - en rekening wordt gehouden met - de verschillen tussen mannen en vrouwen in ziekte en gezondheid. Hierdoor worden er minder onnodige zorgkosten gemaakt en verbetert de kwaliteit van de gezondheidszorg voor iedereen. Meer weten? Kijk op www.womeninc.nl/gezondheid.
